Ngưng thở khi ngủ không chỉ là bệnh của người béo phì
Khi nói đến hội chứng ngưng thở khi ngủ (Obstructive Sleep Apnea – OSA), hình ảnh đầu tiên xuất hiện trong đầu nhiều người là một người trung niên, bụng to, cổ to và ngáy to. Không ít bác sĩ lâm sàng, kỹ thuật viên giấc ngủ hay thậm chí chính người bệnh cũng tin rằng chỉ có người béo phì mới mắc OSA. Tuy nhiên, khoa học đã chứng minh điều ngược lại: ngưng thở khi ngủ ở người gầy hoàn toàn có thể xảy ra, thậm chí còn bị bỏ sót trong chẩn đoán vì ngoại hình không “điển hình”.
Một nghiên cứu trên tạp chí Sleep năm 2013 đã cho thấy, khoảng 20–30% bệnh nhân được chẩn đoán OSA có chỉ số BMI hoàn toàn bình thường hoặc thấp, đặc biệt là ở các quốc gia châu Á, nơi mà đặc điểm cấu trúc sọ mặt và cổ có thể ảnh hưởng đáng kể đến đường thở dù không có thừa cân.
Vì sao người gầy cũng có nguy cơ bị OSA?
Nhiều người thắc mắc: “Tôi gầy, tôi chạy bộ mỗi ngày, không có mỡ thừa – sao lại bị ngưng thở khi ngủ?” Câu trả lời nằm ở cơ chế bệnh sinh của OSA: nguyên nhân chính là sự tắc nghẽn từng lúc của đường thở trên khi ngủ, và điều đó không chỉ đến từ mỡ thừa.
Dưới đây là những yếu tố giải phẫu và sinh lý có thể khiến người gầy vẫn mắc hội chứng này:
1. Cấu trúc hàm hẹp, hàm dưới tụt ra sau
Ở một số người, đặc biệt là người châu Á, xương hàm dưới nhỏ và tụt ra sau làm giảm không gian vùng hầu họng. Khi ngủ, lưỡi và mô mềm có xu hướng tụt ra sau, gây thu hẹp hoặc tắc nghẽn đường thở trên, dẫn đến OSA dù người bệnh không béo.
📌 Một nghiên cứu của Li KK và cộng sự (2001) đã chứng minh rằng, người có hàm dưới tụt sau có nguy cơ OSA cao gấp 3–4 lần người bình thường, độc lập với chỉ số BMI.
2. Lưỡi lớn so với khoang miệng, amidan phì đại
Ngay cả ở người gầy, nếu lưỡi tương đối lớn so với khoang miệng hoặc có amidan, VA phì đại, thì khi ngủ, sự giãn cơ vùng họng sẽ khiến các mô này tụt vào làm hẹp đường thở. Điều này rất phổ biến ở trẻ em hoặc người trẻ tuổi có thể trạng gầy nhưng bị ngáy và gián đoạn thở khi ngủ.
Trong y học, người ta sử dụng thang Mallampati để đánh giá kích thước lưỡi tương đối với đường thở – những người có Mallampati độ III-IV có nguy cơ cao bị OSA, bất kể hình thể.
3. Cổ dài, mảnh – Đường thở sau nhỏ
Một số người gầy có cổ dài và mảnh, đặc điểm này khiến đường thở sau (posterior airway space) hẹp hơn so với người cổ ngắn và to. Điều này làm tăng nguy cơ sụp đường thở khi ngủ, đặc biệt là trong tư thế nằm ngửa.
Chụp CT hoặc MRI vùng cổ ở các bệnh nhân OSA gầy cho thấy, chiều rộng của đường khí quản sau thấp hơn đáng kể so với nhóm chứng không OSA.
4. Giảm trương lực cơ vùng hầu họng khi ngủ
Khi ngủ, đặc biệt là trong giai đoạn giấc ngủ REM, các cơ giữ cho đường thở mở (như cơ genioglossus, cơ pharyngeal constrictor) sẽ giảm hoạt động. Ở người gầy có mô mềm ít nâng đỡ hoặc trương lực cơ vốn đã yếu (ví dụ sau thời gian dài mất ngủ, stress, hoặc rối loạn chức năng tự chủ), điều này càng làm đường thở dễ bị sập.
Điều này đặc biệt đúng với người trẻ, tập thể thao nhiều nhưng ngủ không đủ, hoặc sử dụng thuốc ức chế thần kinh trung ương (như rượu, thuốc ngủ, thuốc chống trầm cảm).
5. Bất thường thần kinh kiểm soát hô hấp – nguy cơ CSA hoặc OSA hỗn hợp
Ở một số người, ngưng thở khi ngủ không do tắc nghẽn đơn thuần mà do suy giảm tín hiệu từ não đến cơ hô hấp – đây là ngưng thở trung ương khi ngủ (CSA). Người bệnh có thể không có mỡ thừa, nhưng các tín hiệu điều khiển thở từ trung tâm hô hấp ở thân não bị gián đoạn, khiến nhịp thở tạm ngưng từng lúc.
Ngưng thở khi ngủ trung ương (CSA) hoặc dạng hỗn hợp có thể gặp ở người gầy, đặc biệt nếu có bệnh lý nền như suy giáp, tổn thương thân não, hoặc rối loạn thần kinh tự động. Các trường hợp này dễ bị nhầm lẫn với rối loạn lo âu hoặc trầm cảm do triệu chứng ban ngày như mệt mỏi, mất ngủ và khó tập trung.
Dấu hiệu nhận biết OSA ở người gầy thường bị bỏ qua
Vì người gầy không “trông giống người bị OSA”, các dấu hiệu thường bị lờ đi hoặc quy kết sai nguyên nhân. Dưới đây là những dấu hiệu đáng chú ý:
- Ngủ ngáy, thở gấp giữa đêm, cảm giác nghẹt thở
- Buồn ngủ ban ngày kéo dài, hay gật gù khi làm việc
- Khó tập trung, giảm hiệu suất học tập/làm việc
- Tim đập nhanh, hồi hộp, đặc biệt về đêm
- Đau đầu buổi sáng, mất ngủ mạn tính
- Tập thể thao thường xuyên nhưng vẫn mệt mỏi không rõ nguyên nhân
- Thay đổi tâm trạng, dễ cáu gắt, lo âu
Những dấu hiệu này rất dễ bị nhầm với stress, rối loạn lo âu, hoặc thiếu ngủ, khiến nhiều người gầy không được chỉ định đo giấc ngủ.
Ngưng thở khi ngủ ở người gầy có nguy hiểm không?
Dù thể trạng gầy, hậu quả của OSA vẫn rất nghiêm trọng nếu không được điều trị:
- Tăng nguy cơ cao huyết áp, rối loạn nhịp tim, suy tim
- Suy giảm trí nhớ, sa sút trí tuệ sớm, nhất là ở người trẻ
- Rối loạn nội tiết, như rối loạn tuyến giáp, tiểu đường do stress
- Rối loạn chức năng sinh dục, trầm cảm
- Tăng nguy cơ tai nạn giao thông, tai nạn lao động do buồn ngủ ban ngày
Nghiên cứu của Gottlieb và cộng sự (2005) trên hơn 6000 người cho thấy: mức độ tổn thương tim mạch do OSA không khác biệt đáng kể giữa người gầy và người béo phì, nếu mức độ OSA là tương đương.
Làm sao để chẩn đoán và điều trị sớm?
Đừng để ngoại hình đánh lừa bạn. Dù bạn gầy, khỏe mạnh, không ngáy to – nếu bạn:
- Mệt mỏi mạn tính không rõ lý do
- Hay thức giấc giữa đêm
- Thường xuyên buồn ngủ ban ngày
👉 Hãy chủ động đi đo đa ký giấc ngủ (Polysomnography) tại các trung tâm uy tín hoặc tại nhà
Sau khi chẩn đoán, phương pháp điều trị có thể gồm:
- Máy CPAP hoặc APAP: thiết bị giúp đường thở luôn mở suốt đêm
- Dụng cụ chỉnh hàm dưới (MAD): phù hợp nếu nguyên nhân do cấu trúc hàm
- Can thiệp phẫu thuật nếu có bất thường lớn về giải phẫu
- Thay đổi lối sống: duy trì giấc ngủ đúng giờ, giảm rượu bia, tránh thuốc an thần
Đừng để ngoại hình đánh lừa sức khỏe giấc ngủ
Ngưng thở khi ngủ không phân biệt vóc dáng hay thể trạng. Người gầy vẫn có thể mắc OSA và thậm chí nguy hiểm hơn do bị chẩn đoán muộn. Hiểu đúng, cảnh giác đúng và điều trị đúng là chìa khóa bảo vệ giấc ngủ và sức khỏe toàn thân.
👉 Nếu bạn nghi ngờ mình có vấn đề về giấc ngủ, hãy đặt lịch kiểm tra càng sớm càng tốt. Sức khỏe không chỉ nằm ở vóc dáng bên ngoài – mà còn ở chất lượng giấc ngủ bên trong.
Tài liệu tham khảo
- Li KK, Powell NB, Kushida C, Riley RW, Guilleminault C. Anatomic factors associated with obstructive sleep apnea syndrome in Asian patients. Laryngoscope. 2001;111(10):1931–1937.
- Gottlieb DJ, Punjabi NM, Newman AB, Resnick HE, Redline S, Baldwin CM, Nieto FJ. Association of sleep time with diabetes mellitus and impaired glucose tolerance. Arch Intern Med. 2005;165(8):863–867.
- Malhotra A, White DP. Obstructive sleep apnoea. Lancet. 2002;360(9328):237–245.
- Eckert DJ, Malhotra A, Jordan AS. Mechanisms of apnea: pathophysiology of obstructive sleep apnea. J Appl Physiol. 2009;106(4):1169–1179.
- Schwab RJ. Imaging for the snoring and sleep apnea patient. Dent Clin North Am. 2001;45(4):759–796.
- Sleep Health Foundation. (2021). Sleep Apnea: What Is It and Why Should You Care? Retrieved from https://www.sleephealthfoundation.org.au
SleepFi
Địa chỉ: 114 đường số 32, tiểu khu 1, phường An Lạc, TP.HCM
Hotline: 0916872112
