Liệu pháp CPAP giúp kiểm soát ngưng thở khi ngủ hiệu quả, nhưng có chữa dứt điểm được không? Câu trả lời sẽ khiến bạn bất ngờ!
OSA là gì và vì sao cần điều trị?
Hội chứng ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn (Obstructive Sleep Apnea – OSA) là một bệnh lý mạn tính xảy ra khi đường thở phía trên (phần hầu họng) bị tắc nghẽn từng lúc trong khi ngủ. Điều này dẫn đến sự ngừng hô hấp hoàn toàn (apnea) hoặc không hoàn toàn (hypopnea), làm giảm hoặc ngưng lưu lượng khí vào phổi.
OSA là bệnh mạn tính vì nó thường kéo dài trong nhiều năm, không tự khỏi, có xu hướng tiến triển và đòi hỏi sự quản lý điều trị liên tục, tương tự như tăng huyết áp hoặc tiểu đường. Nhiều người mắc OSA không hề biết mình mắc bệnh cho đến khi xuất hiện triệu chứng như mệt mỏi ban ngày, buồn ngủ quá mức, giảm trí nhớ, rối loạn tâm trạng hoặc biến chứng tim mạch.
Nguy cơ biến chứng nếu không điều trị OSA bao gồm tăng huyết áp, rối loạn nhịp tim, đột quỵ, tiểu đường tuýp 2, trầm cảm và suy giảm chức năng nhận thức. Các nghiên cứu cũng cho thấy OSA không chỉ xảy ra ở người béo phì mà cả người gầy, người trẻ tuổi, thậm chí vận động viên – đặc biệt nếu có cấu trúc đường thở bất thường hoặc rối loạn kiểm soát thần kinh hô hấp.
Liệu pháp CPAP hoạt động như thế nào?
Liệu pháp CPAP (Continuous Positive Airway Pressure) sử dụng một thiết bị tạo áp lực không khí dương, liên tục đưa khí qua mặt nạ vào mũi hoặc mũi–miệng, giúp giữ đường thở luôn mở trong khi ngủ. Đây là phương pháp điều trị hiệu quả hàng đầu cho OSA mức độ trung bình đến nặng.
Cơ chế hoạt động của CPAP không phải là làm thay đổi cấu trúc hay điều trị nguyên nhân nền, mà là duy trì áp lực dương để ngăn đường thở bị sập xuống trong lúc ngủ. Điều này ngăn chặn cơn ngưng thở, duy trì độ bão hòa oxy trong máu, giảm tình trạng vi thức giấc và cải thiện đáng kể chất lượng giấc ngủ.
Bệnh nhân sử dụng CPAP thường cảm nhận được cải thiện rõ rệt: giảm ngáy, ngủ sâu, tỉnh táo ban ngày, huyết áp ổn định và chất lượng sống nâng cao.
CPAP có chữa khỏi hoàn toàn OSA không?
CPAP là một giải pháp điều trị kiểm soát triệu chứng, không phải là một “thuốc chữa khỏi” hay can thiệp triệt để vào nguyên nhân nền. Khi bệnh nhân dừng sử dụng máy, các cơn ngưng thở có thể quay trở lại – đặc biệt nếu các yếu tố nguy cơ như béo phì, hẹp đường thở hoặc yếu cơ vùng họng vẫn còn tồn tại.
Bản chất của CPAP là cơ học – dùng lực khí để chống lại sự sụp đường thở. Nó không làm thay đổi mô mềm, không giảm cân, không sửa xương hàm hay tái lập chức năng thần kinh điều hòa hô hấp. Vì thế, khi người bệnh ngưng dùng máy, và các yếu tố nền chưa được giải quyết, OSA sẽ tái phát.
Tuy nhiên, trong một số trường hợp nhất định, việc kiểm soát hoặc loại bỏ được nguyên nhân nền có thể giúp bệnh nhân giảm nhẹ hoặc chấm dứt tình trạng OSA. Ví dụ:
- Người mắc OSA do béo phì có thể ngưng hẳn việc sử dụng CPAP sau khi giảm cân thành công, đặc biệt nếu BMI trở về mức lý tưởng và cấu trúc đường thở không còn bị chèn ép.
- Trẻ em bị OSA do amidan hoặc VA phì đại thường có thể khỏi hẳn sau phẫu thuật cắt bỏ mô chèn ép đường thở.
- Một số trường hợp OSA nhẹ do nguyên nhân tạm thời, như sử dụng thuốc an thần, rượu, hoặc sau một đợt stress kéo dài, có thể cải thiện hoàn toàn nếu loại bỏ được tác nhân.
Tuy vậy, phần lớn bệnh nhân – đặc biệt là người lớn có OSA trung bình đến nặng – vẫn cần duy trì sử dụng CPAP lâu dài để đảm bảo kiểm soát bệnh hiệu quả và ngăn ngừa biến chứng.
Các phương pháp điều trị OSA khác và cơ chế hoạt động
Ngoài CPAP, có nhiều phương pháp điều trị khác cho OSA, tùy thuộc vào nguyên nhân nền, mức độ bệnh và khả năng đáp ứng của từng người. Dưới đây là các hướng điều trị chính:
1. Phẫu thuật
Phẫu thuật điều trị OSA nhằm can thiệp vào các cấu trúc đường thở gây tắc nghẽn, ví dụ:
- Phẫu thuật cắt amidan và VA ở trẻ
- Phẫu thuật chỉnh hàm để mở rộng khoang hầu họng
- Cắt hoặc thu nhỏ khẩu cái mềm, lưỡi gà, hoặc mô sau họng
Phẫu thuật có thể cải thiện OSA đáng kể, đặc biệt trong các trường hợp có bất thường cấu trúc rõ rệt. Tuy nhiên, hiệu quả lâu dài phụ thuộc vào từng người và nguy cơ tái phát vẫn tồn tại nếu các yếu tố nguy cơ nền như béo phì không được kiểm soát.
2. Giảm cân
Thừa cân, đặc biệt mỡ quanh cổ và lưỡi, góp phần làm hẹp đường thở khi ngủ. Việc giảm 10–15% trọng lượng cơ thể có thể làm giảm chỉ số AHI và trong một số trường hợp có thể giúp người bệnh ngưng sử dụng CPAP.
Giảm cân là biện pháp nền tảng, an toàn, nhưng cần thời gian, ý chí và sự hỗ trợ y khoa. Đây cũng là giải pháp duy nhất giúp giải quyết nguyên nhân nền trong các trường hợp OSA liên quan đến béo phì.
3. Dụng cụ chỉnh hàm dưới (MAD – Mandibular Advancement Device)
Là thiết bị nha khoa sử dụng ban đêm, có chức năng giữ cho hàm dưới ở vị trí đưa ra trước, từ đó giúp mở rộng khoang hầu họng và giảm nguy cơ sụp đường thở.
MAD phù hợp với người bị OSA mức độ nhẹ đến trung bình, hoặc những người không dung nạp CPAP. Tác dụng có thể không mạnh bằng CPAP, nhưng tiện dụng hơn với một số bệnh nhân.
4. Liệu pháp tư thế (Positional Therapy)
Ngưng thở khi ngủ thường nặng hơn khi nằm ngửa. Liệu pháp này huấn luyện người bệnh ngủ nghiêng bằng thiết bị hỗ trợ hoặc áo đặc biệt. Phù hợp với bệnh nhân OSA tư thế (positional OSA) – chỉ bị OSA khi nằm ngửa.
Liệu pháp này thường áp dụng kết hợp với các biện pháp khác, và ít hiệu quả nếu OSA xuất hiện trong mọi tư thế ngủ.
5. Kích thích thần kinh hạ thiệt (Hypoglossal nerve stimulation)
Một phương pháp mới, cấy thiết bị dưới da để kích thích dây thần kinh chi phối cơ lưỡi, giúp lưỡi không tụt ra sau trong lúc ngủ.
Thích hợp với bệnh nhân không đáp ứng CPAP và không thể phẫu thuật. Tuy nhiên, chi phí cao và chưa phổ biến tại Việt Nam.
Vậy người bệnh nên làm gì?
Trước tiên, cần nhận thức đúng rằng OSA là một bệnh mạn tính và không thể “tự hết”. CPAP là liệu pháp điều trị kiểm soát triệu chứng – giống như dùng thuốc hạ huyết áp – có tác dụng trong lúc sử dụng, nhưng bệnh có thể tái phát khi dừng trị liệu.
Việc tuân thủ điều trị với CPAP hoặc các biện pháp khác giúp:
- Cải thiện chất lượng giấc ngủ và tỉnh táo ban ngày
- Giảm nguy cơ cao huyết áp, tiểu đường, rối loạn nhịp tim
- Nâng cao hiệu suất làm việc, học tập, bảo vệ trí nhớ
- Giảm nguy cơ tai nạn giao thông, tai nạn lao động
Người bệnh nên:
- Kiên trì sử dụng CPAP mỗi đêm đủ thời gian (tối thiểu 4–6 giờ)
- Tái khám định kỳ để kiểm tra lại áp lực khí, theo dõi hiệu quả trị liệu qua máy hoặc phần mềm
- Kết hợp thay đổi lối sống: giảm cân, tránh rượu bia, ngủ đúng giờ, tập thể dục đều đặn
- Trao đổi với bác sĩ nếu có khó chịu khi dùng CPAP để được hỗ trợ cá nhân hóa
CPAP không “chữa khỏi”, nhưng là cứu cánh lâu dài cho bệnh nhân OSA
Liệu pháp CPAP không phải là “thuốc chữa khỏi” hội chứng ngưng thở khi ngủ, nhưng là giải pháp hàng đầu giúp kiểm soát triệu chứng, ngăn ngừa biến chứng và cải thiện chất lượng sống một cách bền vững.
Với sự tiến bộ của công nghệ và hỗ trợ từ chuyên gia giấc ngủ, người bệnh có thể sống khỏe mạnh, ngủ ngon và duy trì sinh hoạt bình thường nhờ vào việc sử dụng CPAP đều đặn.
Nếu bạn đang thắc mắc liệu ngưng thở khi ngủ có khỏi không, thì câu trả lời là: có thể kiểm soát rất tốt – và trong một số trường hợp đặc biệt có thể chấm dứt – nếu bạn tuân thủ điều trị đúng và được hướng dẫn bởi đội ngũ chuyên môn.
Tài liệu tham khảo
- Epstein LJ, Kristo D, Strollo PJ Jr, et al. Clinical guideline for the evaluation, management and long-term care of obstructive sleep apnea in adults. J Clin Sleep Med. 2009;5(3):263–276.
- Weaver TE, Grunstein RR. Adherence to Continuous Positive Airway Pressure Therapy: The Challenge to Effective Treatment. Proc Am Thorac Soc. 2008;5(2):173–178.
- Antic NA, et al. The effect of CPAP in normalizing daytime sleepiness, quality of life, and neurocognitive function in patients with moderate to severe OSA. Sleep. 2011;34(1):111–119.
- American Academy of Sleep Medicine (AASM). Obstructive Sleep Apnea. 2022.
- Heinzer R, et al. Prevalence of sleep-disordered breathing in the general population: the HypnoLaus study. Lancet Respir Med. 2015;3(4):310–318.
- Patel SR, White DP, Malhotra A, et al. Continuous positive airway pressure therapy for obstructive sleep apnea in adults: A clinical practice guideline. JAMA. 2019;321(8):735–737.
SleepFi
Địa chỉ: 114 đường số 32, tiểu khu 1, phường An Lạc, TP.HCM
Hotline: 0916872112
