OSA (ngưng thở khi ngủ tắc nghẽn) không chỉ là chuyện ngáy ngủ hay mệt mỏi ban ngày. Đây là một rối loạn nguy hiểm, liên quan trực tiếp đến các bệnh tim mạch và não bộ, trong đó đột quỵ là biến chứng hàng đầu có thể xảy ra nếu OSA không được chẩn đoán và điều trị kịp thời.
Bài viết dưới đây sẽ giải thích cách OSA làm tăng nguy cơ đột quỵ, cảnh báo về hậu quả nghiêm trọng của việc xem nhẹ tình trạng này, và hướng dẫn người đọc tầm soát, điều trị hiệu quả để phòng ngừa đột quỵ.
OSA là gì? Tại sao không thể xem nhẹ?
OSA (Obstructive Sleep Apnea) là rối loạn hô hấp khi ngủ, đặc trưng bởi tắc nghẽn đường thở trên từng đợt khi ngủ. Mỗi đợt ngưng thở kéo dài ít nhất 10 giây và có thể xảy ra hàng trăm lần mỗi đêm.
Người mắc OSA thường không tự biết mình bị ngưng thở khi ngủ, và do vậy nhiều người không được chẩn đoán trong nhiều năm.
Theo nghiên cứu của Young et al. (1993) và xác nhận bởi American Academy of Sleep Medicine (AASM):
- Gần 24% nam giới và 9% nữ giới trong độ tuổi trung niên có OSA mức độ từ trung bình đến nặng.
- Hơn 80% các trường hợp OSA vẫn chưa được chẩn đoán.
OSA nặng (chỉ số AHI ≥ 30 lần/giờ) là yếu tố nguy cơ đã được xác lập đối với đột quỵ, tăng huyết áp, suy tim và tử vong do tim mạch.
Mối liên hệ giữa OSA và đột quỵ – Giải thích bằng sinh lý bệnh học

1. Giảm oxy máu lặp đi lặp lại
Mỗi cơn ngưng thở làm oxy máu giảm đột ngột. Sự thiếu oxy lặp đi lặp lại trong đêm tổn thương nội mạc mạch máu, làm giảm tưới máu não, tăng phản ứng viêm.
2. Kích hoạt thần kinh giao cảm
Cơ thể phản ứng với giảm oxy bằng cách tăng hoạt tính hệ giao cảm, dẫn đến tăng huyết áp ban đêm, rối loạn nhịp tim, mất kiểm soát huyết áp sinh lý.
3. Rối loạn nhịp tim và nguy cơ huyết khối
OSA làm tăng tỷ lệ rung nhĩ, một rối loạn nhịp có thể hình thành huyết khối ở tâm nhĩ → đẩy huyết khối lên não → đột quỵ thiếu máu não.
4. Viêm mạch máu và xơ vữa động mạch
Tình trạng viêm toàn thân kéo dài trong OSA thúc đẩy hình thành mảng xơ vữa, gây hẹp hoặc tắc các động mạch não.
Chứng cứ khoa học:
- Nghiên cứu Jaggi et al., New England Journal of Medicine, 2005: người bị OSA không điều trị có nguy cơ đột quỵ hoặc tử vong do nguyên nhân tim mạch tăng gấp 2,6 lần.
- Sleep Heart Health Study (Redline et al., 2010) xác nhận mối liên hệ độc lập giữa OSA và tăng nguy cơ đột quỵ ở cả nam và nữ.
Dấu hiệu cảnh báo OSA có thể đang âm thầm đe dọa mạch máu não
Triệu chứng khi ngủ
- Ngủ ngáy to kéo dài, thường xuyên
- Nghẹt thở, thở hụt khi ngủ, ngưng thở từng lúc
- Thức dậy giữa đêm, đôi khi kèm cảm giác nghẹt thở
- Khô miệng, đau đầu vào buổi sáng

Triệu chứng ban ngày
- Buồn ngủ ban ngày kéo dài, dễ ngủ gật khi làm việc, lái xe
- Giảm khả năng tập trung, hiệu suất làm việc kém
- Tăng huyết áp khó kiểm soát, đặc biệt huyết áp không giảm về đêm
- Rối loạn trí nhớ, trầm cảm nhẹ, mất hứng thú
Các nhóm nguy cơ đặc biệt cần tầm soát OSA:
- Người có rung nhĩ tái phát, tăng huyết áp kháng trị
- Người từng bị TIA (cơn thiếu máu não thoáng qua) hoặc đột quỵ nhẹ
- Bệnh nhân mạch vành, đái tháo đường type 2
- Người béo phì (BMI ≥ 30), vòng cổ to, ngưng thở khi ngủ được người thân phát hiện
Nếu bạn thuộc một trong các nhóm trên, việc đi tầm soát OSA là cấp thiết để ngăn ngừa đột quỵ tái phát hoặc tiến triển nặng.
Hậu quả nếu không điều trị OSA – Không chỉ là mệt mỏi
Việc không điều trị OSA không chỉ làm chất lượng sống giảm sút, mà còn dẫn đến các biến chứng tim mạch và thần kinh không thể đảo ngược.
Tim mạch:
- Tăng huyết áp kháng trị: OSA là nguyên nhân phổ biến hàng đầu.
- Đột quỵ thiếu máu não: do huyết áp tăng vọt và hình thành huyết khối.
- Rung nhĩ, nhồi máu cơ tim, suy tim mạn tính.
- Tăng nguy cơ tử vong về đêm, đặc biệt ở người không được điều trị bằng CPAP.
Thần kinh – tâm thần:
- Sa sút trí tuệ sớm, đặc biệt ở người lớn tuổi
- Trầm cảm, rối loạn lo âu
- Mất khả năng lao động do suy giảm nhận thức
Nghiên cứu tại Harvard Medical School cho thấy người mắc OSA không điều trị có tốc độ teo não vùng hồi hải mã nhanh hơn, làm tăng nguy cơ Alzheimer.

Làm gì để phòng ngừa đột quỵ do OSA?
1. Tầm soát bằng đo đa ký giấc ngủ
- Đa ký giấc ngủ – Polysomnography (PSG): đo tại trung tâm chuyên sâu, đánh giá chính xác tất cả các chỉ số giấc ngủ.
- Đa ký hô hấp – Home Sleep Test (HST): phương án linh hoạt tại nhà, phù hợp sàng lọc OSA từ trung bình đến nặng.
Cả hai phương pháp đều cần bác sĩ chuyên khoa phân tích, không thể thay thế bằng thiết bị đeo thông thường.
2. Điều trị bằng CPAP – chuẩn vàng trong OSA
- Máy CPAP tạo áp lực dương liên tục, giúp duy trì đường thở mở suốt giấc ngủ.
- Nghiên cứu của Craig et al., Lancet, 2016: điều trị CPAP làm giảm 35–45% nguy cơ đột quỵ và tử vong do tim mạch nếu tuân thủ đúng.
3. Thay đổi lối sống
- Giảm cân, đặc biệt ở bệnh nhân BMI ≥ 30
- Bỏ thuốc lá, hạn chế rượu bia, tránh thuốc an thần trước khi ngủ
- Ngủ đúng giờ, giữ môi trường ngủ yên tĩnh, tránh căng thẳng ban đêm
4. Theo dõi định kỳ
- Sau khi chẩn đoán OSA và bắt đầu điều trị, cần tái khám định kỳ để đánh giá hiệu quả.
- Đo lại PSG hoặc sử dụng CPAP có tích hợp đo AHI hằng đêm giúp theo dõi sát sao tình trạng bệnh.
Phát hiện OSA sớm – Cách bảo vệ mạch máu não và tim mạch của bạn
Đột quỵ không đến bất ngờ như ta nghĩ – nhiều trường hợp là hệ quả của OSA âm thầm kéo dài. Nếu bạn đang có các dấu hiệu nghi ngờ, đã từng đột quỵ nhẹ, rung nhĩ hay tăng huyết áp không kiểm soát, hãy đo giấc ngủ càng sớm càng tốt.
Việc chẩn đoán và điều trị OSA không chỉ giúp bạn ngủ ngon hơn, mà còn giảm rõ rệt nguy cơ tử vong do đột quỵ và bệnh tim mạch.
Tài liệu tham khảo
- Yaggi HK, et al. Obstructive Sleep Apnea as a Risk Factor for Stroke and Death. N Engl J Med. 2005;353(19):2034-2041.
- Redline S, et al. Obstructive sleep apnea–hypopnea and incident stroke: the sleep heart health study. Am J Respir Crit Care Med. 2010;182(2):269–277.
- Craig S. Anderson, et al. CPAP for Prevention of Cardiovascular Events in Obstructive Sleep Apnea. Lancet Respir Med. 2016;4(10):843–853.
- Young T, et al. The occurrence of sleep-disordered breathing among middle-aged adults. N Engl J Med. 1993;328(17):1230–1235.
- American Academy of Sleep Medicine – www.sleepeducation.org
- American Heart Association – www.heart.org
- Mayo Clinic – www.mayoclinic.org/diseases-conditions/sleep-apnea/
SleepFi
Địa chỉ: 114 đường số 32, tiểu khu 1, phường An Lạc, TP.HCM
Hotline: 0916872112