OSA (ngưng thở khi ngủ) và huyết áp cao đều là các yếu tố nguy cơ dẫn đến đột quỵ. Tìm hiểu nguy cơ và cách phòng tránh trong bài viết dưới đây để bảo vệ sức khỏe.
Hội Chứng Ngưng Thở Khi Ngủ (OSA) Là Gì?
Hội chứng ngưng thở khi ngủ (Obstructive Sleep Apnea – OSA) là một rối loạn giấc ngủ phổ biến, xảy ra khi đường thở của bệnh nhân bị tắc nghẽn tạm thời trong khi ngủ. Tình trạng này làm giảm hoặc ngừng hoàn toàn luồng không khí trong vài giây, thậm chí lên đến phút. Ngay sau đó, não bộ sẽ nhận tín hiệu thiếu oxy và kích hoạt bệnh nhân thức dậy để mở lại đường thở, dù quá trình thức dậy này thường không được nhận thức hoàn toàn.
Các triệu chứng chính của OSA bao gồm:
- Ngáy to (thường là dấu hiệu đầu tiên người khác nhận ra).
- Ngưng thở trong lúc ngủ, người bệnh thường không tự phát hiện ra nhưng người thân có thể nhận thấy.
- Buồn ngủ quá mức vào ban ngày do giấc ngủ bị gián đoạn thường xuyên mà bệnh nhân không nhận thức được.
- Khó tập trung, giảm trí nhớ, dễ cáu gắt hoặc lo âu.
OSA ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tim mạch, tăng nguy cơ mắc các bệnh lý như huyết áp cao, bệnh mạch vành, và nguy cơ đột quỵ. Vậy mối quan hệ giữa OSA và huyết áp cao là gì, và vì sao sự kết hợp của chúng lại gây đột quỵ?
OSA Và Huyết Áp Cao: Mối Liên Hệ Như Thế Nào?
Huyết áp cao (tăng huyết áp) là một bệnh lý mãn tính trong đó áp lực máu trong mạch máu vượt quá mức bình thường. Khi tình trạng này kéo dài, nó có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng như tổn thương tim, thận, và đặc biệt là tăng nguy cơ đột quỵ.
Theo các nghiên cứu y khoa, người mắc OSA có nguy cơ cao bị huyết áp cao do tác động từ việc ngưng thở trong lúc ngủ. Khi quá trình ngưng thở xảy ra, mức oxy trong máu giảm mạnh, dẫn đến một loạt các phản ứng sinh lý như:
- Kích hoạt hệ thần kinh giao cảm, làm tăng nhịp tim và huyết áp để bù đắp cho tình trạng thiếu oxy.
- Phản xạ co mạch máu: Khi mức oxy trong máu giảm, cơ thể phản ứng bằng cách co mạch để tăng cường lưu lượng máu lên não và các cơ quan quan trọng khác, làm tăng huyết áp.
Tình trạng này không chỉ xảy ra trong lúc ngủ mà có thể kéo dài cả ngày, làm gia tăng nguy cơ huyết áp cao mạn tính. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng 50-70% bệnh nhân OSA mắc huyết áp cao, và tình trạng này có thể khó kiểm soát nếu không điều trị OSA một cách hiệu quả.
OSA Và Huyết Áp Cao Làm Tăng Nguy Cơ Đột Quỵ Như Thế Nào?
Đột quỵ là một tình trạng y khoa nghiêm trọng xảy ra khi lưu lượng máu lên não bị gián đoạn, khiến các tế bào não bị tổn thương hoặc chết đi do thiếu oxy. Huyết áp cao và OSA đều là những yếu tố nguy cơ chính dẫn đến đột quỵ, nhưng khi kết hợp lại, nguy cơ đột quỵ tăng lên rất cao.
Thiếu Oxy Kéo Dài Gây Tổn Thương Mạch Máu Não
OSA làm giảm mức oxy trong máu, gây ra tình trạng thiếu oxy cục bộ cho các cơ quan, bao gồm não bộ. Khi não không nhận đủ oxy, các mạch máu não có thể bị tổn thương. Khi tình trạng này lặp đi lặp lại trong một thời gian dài, nguy cơ đột quỵ do tắc mạch máu não tăng cao.
Huyết Áp Cao Làm Tăng Nguy Cơ Đột Quỵ
Huyết áp cao là yếu tố nguy cơ hàng đầu gây đột quỵ. Khi huyết áp quá cao, thành mạch máu có thể bị tổn thương, dễ dàng bị vỡ hoặc hẹp lại do mảng bám xơ vữa, cản trở dòng máu lưu thông lên não. Kết hợp với tình trạng thiếu oxy do OSA, nguy cơ này càng gia tăng.
Nguy Cơ Tạo Huyết Khối
Cả OSA và huyết áp cao đều có thể kích thích sự hình thành huyết khối (cục máu đông). Huyết khối có thể làm tắc nghẽn các mạch máu trong não, gây ra đột quỵ thiếu máu cục bộ – một trong những dạng đột quỵ phổ biến nhất.
Xơ Vữa Động Mạch
Khi huyết áp cao kết hợp với OSA, quá trình xơ vữa động mạch diễn ra nhanh hơn. Xơ vữa động mạch xảy ra khi mảng bám tích tụ trong lòng động mạch, làm hẹp đường dẫn máu. Nếu mảng bám này vỡ ra, nó có thể gây ra cục máu đông và dẫn đến đột quỵ.
Nghiên Cứu Về OSA, Huyết Áp Cao Và Nguy Cơ Đột Quỵ
Nhiều nghiên cứu lâm sàng đã chỉ ra rằng OSA và huyết áp cao làm tăng đáng kể nguy cơ đột quỵ. Một nghiên cứu từ American Academy of Sleep Medicine (AASM) cho thấy những người mắc OSA nặng có nguy cơ bị đột quỵ cao gấp 2-4 lần so với người không mắc bệnh. Hơn nữa, khi bệnh nhân có thêm yếu tố huyết áp cao, nguy cơ này tăng lên rõ rệt.
Một nghiên cứu đăng trên tạp chí The Lancet đã phân tích dữ liệu từ hàng nghìn bệnh nhân mắc OSA và phát hiện ra rằng người mắc OSA không được điều trị có nguy cơ đột quỵ cao hơn 50% so với người không mắc bệnh. Điều đáng lưu ý là những người điều trị OSA hiệu quả bằng máy CPAP hoặc các biện pháp khác có nguy cơ giảm đáng kể nguy cơ này.
Những Yếu Tố Tăng Nguy Cơ Đột Quỵ Ở Người Mắc OSA Và Huyết Áp Cao
Không phải tất cả mọi người mắc OSA hoặc huyết áp cao đều có nguy cơ đột quỵ ngang nhau. Một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ này, bao gồm:
Người Cao Tuổi
Nguy cơ đột quỵ tăng lên theo tuổi tác, đặc biệt là ở những người trên 60 tuổi. Khi kết hợp với OSA và huyết áp cao, người cao tuổi có nguy cơ bị đột quỵ cao hơn nhiều so với người trẻ.
Giới Tính
Theo nhiều nghiên cứu, phụ nữ sau mãn kinh có nguy cơ cao mắc huyết áp cao và OSA, đồng thời cũng có nguy cơ đột quỵ cao hơn so với nam giới. Các yếu tố như thay đổi hormone sau mãn kinh và bệnh lý nền có thể đóng vai trò trong việc tăng nguy cơ này.
Béo Phì
Béo phì là yếu tố nguy cơ hàng đầu dẫn đến OSA và huyết áp cao. Những người thừa cân, đặc biệt là khi mỡ tích tụ quanh cổ, có nguy cơ cao hơn bị ngưng thở khi ngủ do đường thở bị hẹp. Ngoài ra, béo phì cũng là yếu tố gây huyết áp cao.
Lối Sống Không Lành Mạnh
Lối sống ít vận động, chế độ ăn uống không lành mạnh, uống rượu bia và hút thuốc lá đều có thể làm tăng nguy cơ huyết áp cao và đột quỵ ở người mắc OSA. Các thói quen này không chỉ làm tổn thương hệ tim mạch mà còn làm giảm hiệu quả điều trị OSA.
Cách Phòng Ngừa Đột Quỵ Ở Người Mắc OSA Và Huyết Áp Cao
Mặc dù OSA và huyết áp cao đều là những yếu tố nguy cơ nghiêm trọng gây đột quỵ, nhưng vẫn có nhiều biện pháp có thể giúp phòng ngừa và giảm nguy cơ này.
Điều Trị OSA Bằng Máy CPAP
Sử dụng máy CPAP (Continuous Positive Airway Pressure) là phương pháp điều trị hiệu quả nhất đối với OSA. CPAP giúp duy trì luồng không khí ổn định vào đường thở, ngăn ngừa tình trạng ngưng thở và cải thiện chất lượng giấc ngủ. Một nghiên cứu cho thấy những người mắc OSA sử dụng máy CPAP đều đặn có thể giảm nguy cơ đột quỵ đáng kể.
Kiểm Soát Huyết Áp Thường Xuyên
Kiểm soát huyết áp là yếu tố quan trọng để phòng tránh đột quỵ. Việc thay đổi lối sống và điều trị huyết áp cao bằng thuốc có thể giúp duy trì huyết áp trong giới hạn an toàn. Các biện pháp bao gồm:
- Chế độ ăn lành mạnh: Tăng cường rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, và hạn chế thực phẩm chứa nhiều muối, chất béo bão hòa.
- Tập thể dục thường xuyên: Tối thiểu 30 phút mỗi ngày với các bài tập như đi bộ, bơi lội hoặc đạp xe giúp giảm huyết áp và tăng cường sức khỏe tim mạch.
- Giảm cân: Nếu bạn thừa cân, giảm cân là cách hiệu quả để giảm huyết áp và nguy cơ OSA.
Hạn Chế Rượu Và Bỏ Thuốc Lá
Cả rượu và thuốc lá đều làm tăng huyết áp và gây tổn thương mạch máu. Để giảm nguy cơ đột quỵ, bệnh nhân nên hạn chế uống rượu và bỏ thuốc lá. Hút thuốc còn làm tăng nguy cơ tạo thành cục máu đông, dẫn đến đột quỵ.
Điều Trị Béo Phì Và Lối Sống Khỏe Mạnh
Béo phì là nguyên nhân chính dẫn đến OSA và huyết áp cao. Bệnh nhân cần có kế hoạch giảm cân bằng cách ăn uống lành mạnh và tập thể dục thường xuyên. Giảm cân có thể giúp cải thiện chức năng hô hấp và giảm huyết áp, từ đó giảm nguy cơ đột quỵ.
Thực Hiện Kiểm Tra Sức Khỏe Định Kỳ
Việc kiểm tra sức khỏe định kỳ, bao gồm đo huyết áp và kiểm tra chức năng hô hấp, giúp phát hiện sớm các yếu tố nguy cơ đột quỵ. Nếu phát hiện có dấu hiệu ngưng thở khi ngủ, bệnh nhân có thể được chỉ định đo đa ký giấc ngủ để chẩn đoán và điều trị OSA kịp thời.
Kết Luận
OSA và huyết áp cao đều là những yếu tố nguy cơ hàng đầu gây đột quỵ. Khi hai tình trạng này kết hợp, nguy cơ đột quỵ tăng lên đáng kể do tổn thương mạch máu, thiếu oxy và tăng huyết áp. Tuy nhiên, với việc sử dụng máy CPAP đều đặn, kiểm soát huyết áp, và duy trì lối sống lành mạnh, người bệnh có thể giảm thiểu nguy cơ đột quỵ và cải thiện chất lượng cuộc sống.
Nếu bạn hoặc người thân đang mắc OSA và huyết áp cao, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Điều này sẽ giúp bạn kiểm soát các nguy cơ liên quan và bảo vệ sức khỏe của mình một cách tốt nhất.
Tài Liệu Tham Khảo
- American Academy of Sleep Medicine (AASM) – Sleep Apnea and Stroke Risk: Báo cáo nghiên cứu về mối liên hệ giữa OSA và nguy cơ đột quỵ.
- National Institutes of Health (NIH) – Hypertension and Sleep Apnea: Nghiên cứu về tác động của OSA và huyết áp cao đến sức khỏe tim mạch.
- The Lancet – Obstructive Sleep Apnea, Hypertension, and Stroke Risk: Tạp chí y khoa uy tín về nguy cơ đột quỵ ở người mắc OSA và huyết áp cao.
SleepFi
