Ngưng thở khi ngủ là một tình trạng nguy hiểm không chỉ gây mệt mỏi ban ngày mà còn âm thầm tấn công trí nhớ và tâm trạng của bạn. Tìm hiểu rõ hơn về ảnh hưởng của ngưng thở khi ngủ tới não bộ, trí nhớ và sức khỏe tâm thần qua bài viết chi tiết dưới đây.
Ngưng thở khi ngủ – Hiểu đúng về một rối loạn tưởng như vô hại
Ngưng thở khi ngủ (Obstructive Sleep Apnea – OSA) là một rối loạn giấc ngủ phổ biến, trong đó người bệnh trải qua các đợt ngừng thở ngắn (từ vài giây đến hơn một phút) lặp lại nhiều lần trong suốt đêm. Những lần ngừng thở này thường do sự tắc nghẽn một phần hoặc hoàn toàn của đường hô hấp trên khi các cơ vùng họng và lưỡi thư giãn quá mức trong lúc ngủ.
Mặc dù bệnh nhân có thể không nhận ra điều gì đang diễn ra trong khi ngủ, nhưng cơ thể của họ lại phản ứng một cách mạnh mẽ: mỗi lần ngưng thở làm gián đoạn chu kỳ giấc ngủ, giảm lượng oxy lên não, và kích hoạt phản xạ “thức tỉnh” không hoàn toàn (arousals) để khởi động lại quá trình thở.
Triệu chứng dễ nhận biết bao gồm:
- Ngáy to kéo dài
- Cảm giác nghẹt thở hoặc sặc khi ngủ
- Thức dậy nhiều lần trong đêm, đổ mồ hôi
- Buồn ngủ ban ngày, mất tập trung
- Giảm trí nhớ, hay quên
- Tâm trạng bất ổn, dễ cáu gắt, lo âu
Tình trạng này không chỉ làm giảm chất lượng giấc ngủ mà còn để lại những hậu quả sâu rộng đến não bộ và tâm lý người bệnh – những hệ quả mà chúng ta sẽ cùng phân tích chi tiết ngay sau đây.
Tại sao ngưng thở khi ngủ có thể làm tổn hại trí nhớ?
Thiếu oxy lặp lại làm tổn thương tế bào thần kinh
Não bộ là cơ quan tiêu tốn nhiều oxy nhất trong cơ thể, và nó đặc biệt nhạy cảm với tình trạng thiếu oxy (hypoxia). Trong ngưng thở khi ngủ, lượng oxy trong máu liên tục giảm mỗi khi đường thở bị tắc nghẽn. Khi tình trạng này xảy ra hàng trăm lần mỗi đêm, các tế bào thần kinh – đặc biệt là ở vùng hippocampus (trung tâm xử lý và lưu trữ trí nhớ) – bị tổn thương theo thời gian.
Một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Neurology đã chứng minh rằng những người bị ngưng thở khi ngủ có sự suy giảm thể tích não vùng hippocampus, điều này giải thích cho tình trạng mất trí nhớ ngắn hạn thường thấy ở bệnh nhân OSA.
Gián đoạn giấc ngủ sâu – kẻ thù của trí nhớ dài hạn
Quá trình củng cố trí nhớ diễn ra chủ yếu vào các giai đoạn giấc ngủ sâu, đặc biệt là giấc ngủ REM. Tuy nhiên, với bệnh nhân OSA, chu kỳ giấc ngủ bị phá vỡ liên tục do vi thức giấc (arousals), khiến họ không thể duy trì trạng thái ngủ sâu đủ lâu để ghi nhớ thông tin mới.
Điều này dẫn đến việc thông tin không được “cất giữ” đúng cách, khiến bạn quên mất những điều vừa mới học, không thể nhớ được các cuộc hẹn, tên người quen, hoặc công việc phải làm trong ngày.
Tăng viêm thần kinh – nguyên nhân ẩn giấu gây suy giảm nhận thức
Một số nghiên cứu gần đây chỉ ra rằng ngưng thở khi ngủ có thể dẫn đến viêm nhẹ mãn tính ở não bộ. Tình trạng viêm này ảnh hưởng đến các chất dẫn truyền thần kinh như dopamine và acetylcholine – những chất đóng vai trò then chốt trong quá trình hình thành và truy xuất trí nhớ.
Không chỉ vậy, viêm thần kinh kéo dài cũng làm tăng nguy cơ hình thành lắng đọng beta-amyloid – một yếu tố liên quan đến bệnh Alzheimer.
Những biểu hiện cụ thể của rối loạn trí nhớ do ngưng thở khi ngủ
Rất nhiều người mắc OSA chia sẻ rằng họ thường xuyên:
- Quên đồ vật, chìa khóa, điện thoại
- Nhầm lẫn tên gọi, địa điểm quen thuộc
- Không thể nhớ nội dung đã đọc hoặc nghe chỉ vài phút trước đó
- Gặp khó khăn trong việc diễn đạt suy nghĩ hoặc lựa chọn từ ngữ
Không chỉ là trí nhớ ngắn hạn bị ảnh hưởng, một số bệnh nhân còn cho biết họ cảm thấy “đầu óc chậm chạp”, “khó xử lý thông tin” hoặc mất khả năng phản xạ nhanh – những dấu hiệu của sự suy giảm trí tuệ hành vi (executive function).
Một nghiên cứu của Đại học California cho thấy, người bị OSA không điều trị có kết quả trong các bài kiểm tra nhận thức tương đương với người lớn tuổi hơn họ 10 năm. Điều này chứng minh rằng OSA thúc đẩy quá trình lão hóa não bộ nếu không được can thiệp kịp thời.
Tâm trạng thay đổi thất thường – hệ quả âm thầm của OSA
Ngưng thở khi ngủ và trầm cảm
Rối loạn giấc ngủ là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây trầm cảm. Ngưng thở khi ngủ, với đặc trưng là giấc ngủ kém chất lượng và thiếu oxy lên não, đã được chứng minh là có liên quan chặt chẽ với các biểu hiện trầm cảm:
- Cảm giác buồn bã kéo dài
- Mất hứng thú trong các hoạt động hằng ngày
- Tự ti, cảm giác vô dụng
- Khó khăn trong việc đưa ra quyết định
- Có ý nghĩ tiêu cực hoặc hành vi tự gây hại
Một phân tích tổng hợp trên tạp chí Journal of Clinical Sleep Medicine chỉ ra rằng có tới 46% người mắc OSA có dấu hiệu trầm cảm ở mức độ từ nhẹ đến nặng.
Lo âu và dễ bị kích động
Bệnh nhân ngưng thở khi ngủ thường dễ bị kích thích thần kinh, bồn chồn, lo lắng quá mức hoặc có phản ứng thái quá với các tình huống thông thường. Điều này có thể là hệ quả của việc thiếu ngủ mạn tính kết hợp với mất cân bằng hóa học trong não do giảm serotonin và dopamine – hai chất liên quan đến cảm xúc và hành vi.
Tăng nguy cơ xung đột xã hội và rạn nứt quan hệ
Sự mệt mỏi, cáu gắt, trầm cảm và suy giảm trí nhớ không chỉ ảnh hưởng đến công việc mà còn khiến các mối quan hệ trong gia đình và xã hội trở nên căng thẳng. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng OSA là một yếu tố làm tăng nguy cơ ly hôn, xa lánh và cô lập xã hội.
Những hệ quả lâu dài nếu không điều tr
Việc bỏ qua ngưng thở khi ngủ không chỉ khiến bạn mất ngủ mỗi đêm mà còn đẩy bạn đến gần hơn với các nguy cơ nghiêm trọng như:
- Sa sút trí tuệ (cả Alzheimer và sa sút trí tuệ mạch máu)
- Tai nạn giao thông do buồn ngủ khi lái xe
- Giảm hiệu suất lao động, mất việc
- Trầm cảm nặng dẫn đến hành vi tự sát
- Tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch, tiểu đường và đột quỵ
Đặc biệt, người cao tuổi và phụ nữ sau mãn kinh bị OSA có nguy cơ suy giảm nhận thức nhanh hơn nhóm dân số khác.
Làm sao để cải thiện trí nhớ và tâm trạng nếu bạn bị ngưng thở khi ngủ?
Đo đa ký giấc ngủ – bước đầu tiên để xác định vấn đề
Nếu bạn nghi ngờ mình bị ngưng thở khi ngủ, việc đo đa ký giấc ngủ (polysomnography) là điều cần thiết để chẩn đoán chính xác. Phương pháp này ghi nhận nhiều thông số cùng lúc như nhịp thở, oxy máu, chuyển động mắt, hoạt động não, nhịp tim và vị trí ngủ.
Hiện nay, đo đa ký có thể được thực hiện tại nhà với thiết bị cầm tay hoặc tại bệnh viện chuyên khoa. Chỉ mất một đêm để có kết quả và quyết định phương án điều trị phù hợp.
Sử dụng liệu pháp CPAP – tiêu chuẩn vàng trong điều trị OSA
CPAP (Continuous Positive Airway Pressure) là thiết bị cung cấp luồng khí áp lực dương liên tục qua mặt nạ mũi để giữ cho đường thở luôn mở trong khi ngủ. Đây là phương pháp điều trị hiệu quả nhất hiện nay đối với ngưng thở khi ngủ mức độ trung bình đến nặng.
Sau 3–6 tháng sử dụng CPAP đều đặn, nhiều bệnh nhân ghi nhận:
- Cải thiện đáng kể trí nhớ
- Tâm trạng ổn định hơn
- Tăng sự tập trung và khả năng làm việc
- Cải thiện chất lượng cuộc sống rõ rệt
Kết hợp thay đổi lối sống
Ngoài CPAP, bạn có thể cải thiện tình trạng của mình qua các bước đơn giản:
- Giảm cân nếu thừa cân hoặc béo phì
- Hạn chế rượu, thuốc an thần và hút thuốc
- Duy trì thời gian ngủ đều đặn
- Tập thể dục nhẹ vào buổi chiều
- Ngủ nghiêng thay vì nằm ngửa
Hỗ trợ từ chuyên gia tâm lý
Trong trường hợp các vấn đề tâm trạng như trầm cảm hoặc lo âu vẫn kéo dài, bạn nên tham vấn thêm bác sĩ tâm thần hoặc nhà trị liệu để được kết hợp điều trị bằng thuốc hoặc liệu pháp hành vi – nhận thức (CBT-I)
Kết luận
Ngưng thở khi ngủ không chỉ là một chứng rối loạn hô hấp trong khi ngủ – nó là một rối loạn toàn diện ảnh hưởng đến trí nhớ, tâm trạng, khả năng nhận thức và chất lượng sống. Những hậu quả về thần kinh và cảm xúc nếu không được phát hiện và can thiệp kịp thời sẽ dẫn đến suy giảm chức năng não bộ, thậm chí tổn thương lâu dài.
Nếu bạn hay quên, mệt mỏi, tâm trạng bất ổn hoặc người thân than phiền về tiếng ngáy và ngưng thở khi ngủ của bạn – đừng chần chừ. Hãy chủ động kiểm tra giấc ngủ ngay hôm nay để bảo vệ sức khỏe tinh thần và tương lai của chính mình.
Tài liệu tham khảo
- Neurology Journal – Brain structure changes in untreated sleep apnea.
- American Academy of Sleep Medicine – Obstructive Sleep Apnea.
- Mayo Clinic – Sleep apnea: Symptoms and causes.
- Alzheimer’s Association – Sleep apnea and cognitive decline.
- Journal of Clinical Sleep Medicine – Depression and OSA
- Sleep Health Journal (2022). CPAP therapy and cognitive outcomes.
